Trà đạo, một nghệ thuật độc đáo, đã trở thành biểu tượng của văn hóa Nhật Bản. Từ lâu, việc thưởng thức trà không chỉ đơn thuần là uống một ly nước nóng mà còn là một hành trình khám phá vẻ đẹp tinh tế của cuộc sống. Mỗi nghi thức trà đạo đều là một tác phẩm nghệ thuật tổng hợp, kết hợp hài hòa giữa sự tỉ mỉ trong từng động tác pha trà, vẻ đẹp thanh lịch của các dụng cụ trà và không gian thưởng trà, cùng với sự giao hòa tinh tế giữa người pha trà và người thưởng thức. Vậy nên, hôm nay hãy cùng Top Ten Travel khám phá nét đẹp văn hoá từ nghìn đời của người Nhật này nhé!
I. Nguồn gốc văn hoá trà đạo Nhật Bản
Trà đạo Nhật Bản, một nghệ thuật độc đáo, có nguồn gốc từ những ngày đầu tiếp xúc với Phật giáo Thiền Tông. Vào cuối thế kỷ thứ 6, các học giả Nhật Bản sang Trung Quốc để nghiên cứu Phật giáo và tình cờ được chiêm ngưỡng nét đẹp của văn hóa trà. Hạt giống tình yêu với trà từ đó được gieo vào lòng những người con đất nước mặt trời mọc.
Trở về từ Trung Quốc, các học giả Nhật Bản đã mang theo những kiến thức về trà và bắt đầu phát triển nó theo cách riêng. Qua nhiều thế kỷ, trà đạo dần thoát khỏi khuôn khổ của Phật giáo để trở thành một nghệ thuật được mọi tầng lớp xã hội yêu thích. Từ những vị Thiên Hoàng uy quyền, các Samurai hào hiệp cho đến những người dân bình thường, ai cũng có thể trở thành một trà sư và tìm thấy niềm vui trong việc pha trà, thưởng trà. Sen no Rikyu, một trong những trà sư nổi tiếng nhất lịch sử Nhật Bản, đã đóng góp rất lớn vào sự phát triển của trà đạo. Ông không chỉ là một bậc thầy pha trà tài ba mà còn là một nhà tư tưởng sâu sắc. Bộ “Bảy quy tắc về trà” của ông đã trở thành kim chỉ nam cho những người muốn tìm hiểu và theo đuổi con đường trà đạo.
II. Trà đạo Nhật Bản có ý nghĩa gì?
Trà đạo là một hành trình tìm về sự tĩnh lặng, một cách để con người hòa mình vào thiên nhiên và thanh lọc tâm hồn. Chính vì vậy, không gian thực hiện trà đạo đóng vai trò vô cùng quan trọng. Người Nhật thường xây dựng những căn phòng trà nhỏ nhắn, tinh tế, được bài trí sao cho gần gũi với thiên nhiên nhất. Từ cửa sổ phòng trà, người ta có thể ngắm nhìn một góc vườn nhỏ xinh với những cây cỏ, hoa lá, hoặc đơn giản chỉ là một bức tranh treo tường mô tả cảnh sắc thiên nhiên bốn mùa.
Việc hòa mình vào không gian ấy giúp con người cảm nhận được sự trôi chảy của thời gian, sự biến đổi của vạn vật và từ đó tìm thấy sự cân bằng trong tâm hồn. Thông qua trà đạo, người Nhật muốn gửi gắm thông điệp về việc trân trọng những điều giản dị trong cuộc sống, tìm kiếm vẻ đẹp trong những điều nhỏ bé nhất và sống hòa hợp với thiên nhiên.
III. Những trường phái trà đạo trong văn hóa trà đạo Nhật Bản
Mỗi trường phái trà đạo mang trong mình những đặc trưng riêng về phong cách pha trà, dụng cụ sử dụng, không gian thưởng thức và cả triết lý ẩn chứa bên trong. Sự đa dạng này không chỉ làm phong phú thêm thế giới của trà đạo mà còn phản ánh sự đa dạng trong tư tưởng và thẩm mỹ của người Nhật. Một số trường phái trà đạo phổ biến như:
1. Trường phái Urasenke
Urasenke là trường phái trà đạo lớn nhất và có ảnh hưởng sâu rộng tại Nhật Bản, với hơn một nửa số trà nhân cả nước theo đuổi. Điều đặc biệt làm nên danh tiếng của Urasenke chính là sự tập trung vào việc mang đến những trải nghiệm tuyệt vời cho khách. Các trà sư Urasenke luôn đặt việc làm hài lòng khách lên hàng đầu, thể hiện qua việc lựa chọn những dụng cụ pha trà cao cấp, được chế tác tinh xảo và có giá trị thẩm mỹ cao. Không chỉ vậy, họ còn dành nhiều tâm huyết cho việc thiết kế không gian thưởng trà, từ cách bài trí phòng trà đến việc lựa chọn hoa, tranh, tạo nên một bầu không khí ấm cúng và thanh tịnh. Qua đó, Urasenke đã không chỉ đơn thuần là một trường phái trà đạo mà còn là một biểu tượng cho sự tinh tế, chu đáo và lòng hiếu khách trong văn hóa Nhật Bản.
2. Trường phái Omotesenke
Khác với Urasenke, trường phái Omotesenke lại hướng đến sự đơn giản và tôn trọng sâu sắc những truyền thống cổ xưa. Các trà sư Omotesenke thường lựa chọn những dụng cụ pha trà mộc mạc, không quá cầu kỳ, tập trung vào chức năng sử dụng hơn là vẻ bề ngoài. Phong cách pha trà của họ cũng mang đậm nét truyền thống, với những động tác uyển chuyển, chậm rãi, tạo nên một không gian thưởng trà thanh tịnh và trang nghiêm. Đặc biệt, trà pha theo phong cách Omotesenke thường ít bọt hơn, giúp người thưởng thức cảm nhận trọn vẹn hương vị tinh tế và sâu lắng của từng ngụm trà.
3. Trường phái Mushakojisenke
Mushakojisenke là một trường phái trà đạo nổi bật với tinh thần tối giản và hiệu quả cao. Các trà sư thuộc trường phái này luôn tìm cách loại bỏ những yếu tố rườm rà, không cần thiết trong không gian và nghi thức trà đạo, hướng đến sự tinh gọn và tập trung vào bản chất của việc thưởng trà. Từ việc lựa chọn dụng cụ pha trà đơn giản, thiết kế phòng trà tối giản đến việc tối ưu hóa từng động tác trong quá trình pha trà, Mushakojisenke đều thể hiện rõ nét triết lý "ít hơn, nhiều hơn". Nhờ vậy, buổi lễ trà đạo trở nên thanh thoát, súc tích, giúp người thưởng thức tập trung vào hương vị của trà và cảm nhận được sự cân bằng giữa con người và thiên nhiên.
IV. Loại trà được dùng trong nghệ thuật trà đạo
Trà, với hương vị tinh tế và màu sắc đa dạng, là linh hồn của mỗi buổi trà đạo Nhật Bản. Loại thức uống này không chỉ đơn thuần để giải khát mà còn mang ý nghĩa văn hóa, tinh thần sâu sắc. Trong nghệ thuật trà đạo, người Nhật sử dụng nhiều loại trà khác nhau, mỗi loại đều mang đến một trải nghiệm thưởng thức độc đáo. Chẳng hạn như:
1. Trà Sencha
Sencha là một trong những loại trà xanh (ryokucha) phổ biến nhất tại Nhật Bản, được yêu thích bởi hương vị thanh mát và phương pháp chế biến độc đáo. Lá trà sencha được hái khi còn tươi mơn mởn, sau đó được hấp ngay bằng hơi nước để giữ nguyên màu xanh tươi và các dưỡng chất có lợi. Quá trình vò nhẹ nhàng giúp lá trà giải phóng hương thơm tự nhiên, còn công đoạn sao khô cuối cùng tạo nên một lớp áo vàng óng ả cho những chiếc lá trà. Chính nhờ quy trình chế biến tỉ mỉ này mà sencha sở hữu hương vị đặc trưng, hài hòa giữa vị ngọt thanh của lá trà, vị chát nhẹ nơi đầu lưỡi và một chút vị se đặc trưng, tạo nên một trải nghiệm thưởng thức trà vô cùng thú vị.
2. Trà Matcha
Matcha, loại bột trà xanh hảo hạng, là một biểu tượng của văn hóa trà đạo Nhật Bản. Để có được bột trà xanh mịn màng và giàu dưỡng chất như matcha, người ta phải trải qua một quy trình sản xuất vô cùng tỉ mỉ. Lá trà non được chọn lọc kỹ càng, sau đó được che phủ bằng một lớp vải mỏng để hạn chế ánh sáng mặt trời, giúp tăng cường hàm lượng chất diệp lục và tạo ra vị ngọt tự nhiên. Sau khi thu hoạch, lá trà được hấp chín bằng hơi nước để giữ nguyên màu xanh tươi và hương thơm. Tiếp đến, lá trà sẽ được sấy khô, loại bỏ phần gân và thân, rồi nghiền thành bột mịn bằng cối đá truyền thống. Bột matcha thu được có màu xanh ngọc đặc trưng, khi pha với nước sẽ tạo nên một ly trà sánh mịn, hương vị ngọt ngào, hơi chát và mang đến một nguồn năng lượng dồi dào. Nhờ hàm lượng chất chống oxy hóa cao và các dưỡng chất thiết yếu, matcha không chỉ là một thức uống ngon miệng mà còn có nhiều lợi ích cho sức khỏe.
3. Trà Gyokuro
Gyokuro được ví như "ngọc trà" bởi hương vị tinh tế và màu sắc xanh ngọc đặc trưng. Giống như matcha, gyokuro cũng được sản xuất từ những búp trà non tươi mơn mởn. Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt của gyokuro chính là quá trình che bóng. Những búp trà non được trồng ở những đồi chè cao, nơi có khí hậu mát mẻ, sau đó được che phủ bằng một lớp vải đen trong khoảng 20 ngày trước khi thu hoạch. Quá trình này khiến lá trà sản sinh ra một lượng lớn axit amin theanine, tạo nên hương vị umami đặc trưng, ngọt ngào và thanh mát. Khi pha trà, gyokuro cho ra một ly trà có màu xanh ngọc lục bảo, hương thơm thanh khiết, dễ chịu và vị ngọt sâu lắng, pha lẫn chút vị chát nhẹ nơi đầu lưỡi, tạo nên một trải nghiệm thưởng trà vô cùng tinh tế.
V. Các dụng cụ để pha trà
Một buổi trà đạo Nhật Bản không chỉ đơn thuần là thưởng thức một tách trà, mà còn là một nghệ thuật thể hiện sự tinh tế và lòng hiếu khách của người Nhật. Bộ dụng cụ pha trà đạo, với sự đa dạng và ý nghĩa riêng biệt của từng món đồ, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên một không gian trà đạo hoàn hảo.
Ấm và chén trà là linh hồn của bộ trà cụ. Tùy thuộc vào loại trà và phong cách pha trà, ấm chén có thể được làm từ gốm sứ, đất nung, hoặc thậm chí là kim loại, mỗi loại mang đến một trải nghiệm thưởng trà khác nhau. Bên cạnh đó, tống trà, một chiếc bình thủy tinh nhỏ, giúp làm dịu nhiệt độ của trà vừa pha, đồng thời tạo điều kiện để trà được hòa quyện đều hơn.
Khay trà, thường được làm từ gỗ hoặc tre, không chỉ là nơi đặt các dụng cụ pha trà mà còn góp phần tạo nên vẻ đẹp thẩm mỹ cho không gian. Hộp đựng trà, hay natsume, với hình dáng nhỏ nhắn và màu sắc trang nhã, không chỉ dùng để bảo quản trà mà còn là một tác phẩm nghệ thuật thu nhỏ. Lọc trà, muỗng múc trà và các loại khăn vệ sinh như chakin và fukusa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn vệ sinh và tạo nên một không gian trà đạo tinh tế.
Cuối cùng, không thể không nhắc đến dụng cụ đánh trà, thường được làm bằng tre, dùng để khuấy đều bột trà matcha. Động tác đánh trà không chỉ đơn thuần là để hòa tan bột trà mà còn là một nghi thức thể hiện sự tôn trọng đối với trà và người thưởng thức.
VI. Quy tắc pha trà đạo
Nghệ thuật pha trà là một quá trình tỉ mỉ, đòi hỏi sự tinh tế và lòng yêu trà của người pha. Trước khi bắt đầu, tất cả các dụng cụ pha trà, từ ấm đến chén, đều được tráng qua nước sôi để làm ấm và loại bỏ mọi tạp chất, đồng thời tạo điều kiện cho trà bung tỏa hương vị một cách trọn vẹn. Sau khi tráng, các dụng cụ được lau khô bằng khăn sạch, sẵn sàng đón chào những lá trà tươi ngon.
Một trong những bước quan trọng đầu tiên là người pha trà sẽ nhẹ nhàng ngửi hương thơm đặc trưng của loại trà mình sắp pha. Mỗi loại trà đều có một hương thơm riêng biệt, giúp người pha lựa chọn được phương pháp pha phù hợp nhất, từ đó mang đến hương vị trà tinh khiết nhất cho người thưởng thức. Lượng trà cũng được cân nhắc kỹ lưỡng, vừa đủ để tạo ra một tách trà đậm đà hương vị mà không quá gắt.
Khi rót trà, người pha trà luôn quan sát màu sắc và hương thơm của từng dòng trà chảy ra. Một tách trà hoàn hảo phải hội tụ đủ ba yếu tố: hương, vị và sắc. Màu sắc của trà không chỉ thể hiện chất lượng của lá trà mà còn phản ánh kỹ năng pha trà của người pha. Việc điều chỉnh lượng nước và thời gian hãm trà là vô cùng quan trọng để đạt được màu sắc trà đẹp mắt.
Để đảm bảo chất lượng của trà đến giọt cuối cùng, người pha trà cần rót đều tay, tránh làm trà bị trào ra ngoài. Lượng nước trong ấm trà phải được tính toán sao cho vừa đủ để rót cho tất cả khách mời, tránh trường hợp trà bị nguội hoặc quá đặc. Việc thưởng thức trà cũng là một nghệ thuật. Người Nhật rất coi trọng nghi thức uống trà, từ cách cầm chén, cách uống đến cách thưởng thức hương vị. Việc thưởng thức trà cùng với các loại bánh ngọt truyền thống không chỉ làm tăng thêm hương vị của trà mà còn thể hiện sự tinh tế trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản.
VII. Không gian để thưởng thức trà đạo
Trà thất (Chashitsu), hay còn gọi là phòng trà, là một không gian thiêng liêng dành riêng cho nghi thức trà đạo. Với diện tích khiêm tốn, thường chỉ đủ bốn chiếc chiếu tatami, trà thất được thiết kế để tạo ra một bầu không khí tĩnh lặng, thanh tịnh, giúp người tham gia có thể tập trung vào từng khoảnh khắc thưởng trà. Bên trong trà thất, mọi vật dụng đều được sắp xếp một cách tỉ mỉ, thể hiện sự trân trọng đối với từng chi tiết nhỏ. Các món đồ trang trí như hoa ikebana, tranh thư pháp, hoặc một tách trà đơn giản đều mang ý nghĩa sâu sắc, gợi lên những suy ngẫm về thiên nhiên, cuộc sống và cái đẹp. Việc lựa chọn đồ trang trí thường dựa trên mùa, dịp lễ hoặc sở thích của chủ nhà, tạo nên một không gian độc đáo và ấm cúng.
Điểm nhấn của trà thất là tokonoma – một khoảng tường được thiết kế đặc biệt để trưng bày các tác phẩm nghệ thuật như tranh treo tường, hoa tươi hoặc các vật dụng trang trí khác. Tokonoma như một tâm điểm của căn phòng, thu hút mọi ánh nhìn và tạo ra một điểm nhấn nghệ thuật. Khi bước vào trà thất, người ta cảm nhận được sự yên bình tuyệt đối. Ánh sáng dịu nhẹ, không gian yên tĩnh cùng với hương thơm của trà và hoa tạo nên một bầu không khí thư thái, giúp tạm quên đi những nỗi lo lắng của cuộc sống hằng ngày. Trà thất không chỉ là một nơi để thưởng thức trà mà còn là một không gian để tĩnh tâm, chiêm nghiệm và kết nối với bản thân.
VIII. Những nghi thức khi thưởng thức trà đạo
Trà đạo Nhật Bản không chỉ đơn thuần là việc thưởng thức một tách trà, mà còn là một nghệ thuật sống, một nghi thức mang đậm tính truyền thống và văn hóa. Mỗi động tác, mỗi cử chỉ trong buổi trà đạo đều ẩn chứa những ý nghĩa sâu sắc.
Chủ nhà, hay teishu, thường khoác lên mình bộ kimono truyền thống, vừa thể hiện sự tôn trọng đối với khách, vừa tạo nên không khí trang trọng cho buổi trà đạo. Tuy nhiên, trong thời hiện đại, việc lựa chọn trang phục lịch sự và phù hợp cũng được chấp nhận. Khách mời cũng cần chuẩn bị trang phục gọn gàng, màu sắc nhã nhặn và cởi bỏ giày dép trước khi bước vào phòng trà. Khi gặp chủ nhà, cả hai sẽ cúi chào nhau như một cách thể hiện sự tôn trọng. Sau đó, khách sẽ tiến hành nghi thức thanh tẩy bằng việc rửa tay và súc miệng, tượng trưng cho việc thanh lọc tâm hồn trước khi thưởng thức trà.
Trong không gian tĩnh lặng của trà thất, các trà nhân có thể cùng nhau chiêm ngưỡng và bình luận về các tác phẩm nghệ thuật được trưng bày, như tranh treo tường, hoa ikebana. Điều này không chỉ giúp tạo không khí ấm cúng mà còn thể hiện sự trân trọng đối với cái đẹp. Khi đã yên vị bằng tư thế seiza, một tư thế ngồi nghiêm trang trên sàn, khách sẽ được trà sư phục vụ trà. Trà sư sẽ thực hiện từng động tác pha trà một cách tỉ mỉ, từ việc múc bột trà, đánh trà đến rót trà. Bát trà đầu tiên thường được dâng cho vị khách danh dự nhất. Người nhận trà sẽ nâng bát bằng cả hai tay, thể hiện sự tôn kính đối với trà sư và hương vị của trà. Sau đó, họ sẽ xoay nhẹ bát, nhấp một ngụm nhỏ và thưởng thức hương vị tinh tế của trà. Cuối cùng, họ sẽ truyền bát cho người bên cạnh, tạo nên một vòng tròn giao lưu ấm áp.
Cứ như vậy, nghi thức thưởng trà được lặp lại cho đến khi tất cả mọi người đều được thưởng thức. Qua buổi trà đạo, người ta không chỉ được thưởng thức một loại thức uống thơm ngon mà còn được trải nghiệm một không gian văn hóa tinh tế, nơi con người được kết nối với nhau và với thiên nhiên.
Như vậy, Top Ten Travel vừa cùng bạn tìm hiểu và khám phá nét đẹp trà đạo nổi tiếng của người Nhật. Mong rằng bài viết này sẽ mang đến cho bạn một góc nhìn chi tiết hơn về văn hoá từ nghìn đời này tại Đất nước mặt trời mọc. Tuy nhiên, để hiểu thêm về trà đạo, hãy book ngay Tour Nhật Bản thú vị tại Top Ten Travel để cùng chúng tôi thực hiện một chuyến hành trình đến vùng đất xinh đẹp này, bạn nhé!