Trong lịch sử điện ảnh Hollywood, chiến tranh Việt Nam chiếm một mảng vô cùng quan trọng và có sự "tham chiến" của hầu hết các tên tuổi lừng danh nhất như: Stanley Kubrick, Francis Ford Coppola Stone...
Người ta chia mảng phim chiến tranh Việt Nam ra nhiều giai đoạn khác nhau cũng hàng loạt tác phẩm tiêu biểu, song thực tế, dòng phim này chỉ thực sự bùng nổ vào khoảng ba năm sau khi Mỹ rút quân về nước cho đến trước năm 1993, thời điểm nỗi đau chiến tranh đã nguôi ngoai với những bước tiến ngoại giao và chính trị, còn các phim làm trong thời kỳ cuộc chiến tranh đang diễn ra lại gần như không được quan tâm mấy.
Có bao nhiêu người Mỹ trong chiến tranh Việt Nam đã ngước mặt lên trời thầm hỏi: I want to know, have you ever seen the rain?" Và ở nơi nước Mỹ phồn thịnh kia, có bao nhiêu thanh niên gọi nhau về vùng San Francisco nắng ấm?
Năm 1978, The Deer Hunter của đạo diễn Micheal Cimino viết về chiến tranh Việt Nam đã biến thành tâm điểm của dư luận vì bị cho rằng, bộ phim "là một sự dối trá và phân biệt chủng tộc". Ngay cả báo chí Mỹ cũng đã lên tiếng chỉ trích gay gắt bộ phim. Tờ New York Times bình luận: "Để tưởng nhớ đến những người Mỹ đã bỏ mạng ở Việt Nam, thì The Deer Hunter là sự biện hộ đầy sĩ nhục!". Căng thẳng càng dâng cao hơn khi The Deer Hunter được đề cử đến 9 giải Oscar trong năm đấy. Vào đêm 9-4-1979, đám đông những người biểu tình hầu hết là cựu binh phải chiến đã bao kín của vào hội trường Dorothy Chandler Pavillion. Mặc kệ sự phẫn nộ của đại đa số người Mỹ, The Deer Hunter rốt cuộc cũng đã thắng 5 giải của viện Hàn Lâm khoa học và nghệ thuật điện ảnh của nước này về chiến tranh Việt Nam.
The Deer Hunter
Cũng năm 1979, "bố già" điện ảnh Francis Ford Coppola đã cho ra đời tác phẩm gây chấn động Apocalypse Now, tác phẩm được coi là kinh điển của dòng phim chiến tranh Việt Nam. Apocalypse Now tựa một vết thương còn tươi nguyên trong lòng lính Mỹ, qua nhiều năm, vết thương kia cũng chưa kịp kéo da non cho dù thuốc súng đã dần nguội lanh. Câu chuyện xoay quanh hành trình đi tìm giết một sĩ quan cao cấp bỏ trốn quân ngũ của đại úy Benjamin đã chứng kiến biết bao tội ác chiến tranh Việt Nam, làng mạc hoang tàn, xác người chồng chất.. bên cạnh đó là một bộ phận thanh niên nước Mỹ đang tiêu tốn năm tháng thanh xuân của họ vô cuộc chiến tranh phi nghĩa, thay vì được sống lẫn được yêu thì tại nơi đây, họ giải trí bằng cuốn tạp chí khiêu dâm và có thể nằm xuống bất cứ lúc nào.
Apocalypse Now
Apocalypse Now được xem là một tác phẩm đầy chất sử thi về thân phận con người trong chiến tranh Việt Nam, tuy nhiên, bộ phim vẫn tránh né cái nhìn thẳng thắn vào thất bại của quân đội Mỹ hay nói cách khác là "mặc cảm Việt Nam" khiến Mỹ chìm vào cơn khủng hoảng xã hội, điều này được thấy rõ trong tác phẩm Forrest Gump (1994) do Tom Hank thủ vai chính. Nếu ở Việt Nam là cuộc chiến tranh bom đạn tàn khốc thì ngay giữa lòng nước Mỹ, cuộc nội chiến lý tưởng cũng tàn khốc không kém đã hủy diệt tuổi trẻ của biết bao con người. Cả một thế hệ thanh niên Mỹ chia rẽ và dằn vặt. Phong trong hippi xuất hiện tưởng chừng như đủ sức cũng cố niềm tin vào các giá trị tình yêu và hòa bình. Họ chiến đấu cho tự do, nhưng thực chất, bản thân họ lại bị giam cầm bởi những hoang mang thời đại, để rồi cuối cùng, họ đánh mất chính mình trong ma túy và rượu mạnh trong chiến tranh Việt Nam.
Cảnh trong phim Apocalypse Now
Mãi đến năm 1986, khi Platoon của đạo diễn Oliver Stone ra mắt, người Mỹ mới thật sự giám đối mặt với thất bại của mình. Platoon cho người ta thấy bản chất tàn bạo và giả dối của cuộc chiến tranh Việt Nam. Câu chuyện được kể thông qua Chris Taylor, một binh nhì dào dạt lý tưởng vừa mới tham chiến. Sau khoảng thời gian trung đội anh đóng quân tại biên giới Việt Nam - Campuchia, Chris đã nhận ra rằng, chiến tranh là phát minh ghê gớm nhất của loài người. Đáng sợ hơn tất cả chính là những tay súng khát máu sẵn sàng giết luôn đồng đội, một thứ sản phẩm được sinh ra từ chiến tranh, chỉ từ chiến tranh. Bị ném vào cuộc chiến phi lý và trải qua vô số lần cận kề cái chết, không ít lính Mỹ đã biến thành cỗ máy giết người vô cảm như nhân vật Barnes trong Platoon với cuộc chiến tranh Việt Nam.
Platoon
Điều gì đã khiến họ trở nên như thế trong cuộc chiến tranh Việt Nam? Chẳng có gì là ngẫu nhiên cả, đầu tiên phải kể đến 3 tháng quân trường như trong phần mở đầu Full Metal Jacket, toàn cảnh về môi trường khắc nghiệt đào tạo thủy quân lục chiến của quân đội Mỹ. Áp lực và sợ hãi khiến Pyle từ một thanh niên vụng về có phần ngốc nghếch thành một kẻ máu lạnh. Những dấu hiệu tâm thần từ Pyle ngày càng rõ ràng hơn như việc anh trò chuyện với khẩu súng trường của mình. Kết thúc khóa huấn luyện, Pyle bắn thẳng vào tim kẻ dạy cậu ta cách giết người, rồi đút súng vào miệng bắn tung óc mình. Bộ phim Full Metal Jacket của đạo diễn Stanley Kubrick được đánh giá là trung thực nhất về chiến tranh Việt Nam.
Full Metal Jacket
Chắc hẳn không ít những thanh niên như Pyle đã bị hủy hoại đi vì cuộc chiến tranh Việt Nam, đôi khi, sự hủy hoại vượt tầm hơi thở. Sống giữa bùn và máu lâu ngày dễ khiến người ta trở thành bóng ma nhợt nhạt như đại tá Kurtz trong Apocalypse Now, phần nhân tính của họ đã dần dà bị thui chột đi. Mà nếu may mắn sống sót trở về, liệu họ có thoát khỏi tâm lý cựu chiến binh? Taxi Driver của đạo diễn Martin Scorsese làm năm 1972 đã nhắc tới vấn đề này. So với việc mất mạng ở một cuộc chiến khốc liệt như trong Full Metai Jacket thì việc sống cuộc đời ám ảnh cũng là điều bất hạnh không kém.
Taxi Driver
Một điểm chung của hầu hết tất cả các phim chiến tranh Việt Nam, đó chính là hình ảnh những cơn mưa rào tưới xuống cảnh rừng nhiệt đới. Ẩm ướt và bứt rứt, những cơn mưa hay nỗi khiếp sợ của lính Mỹ. Có bao nhiêu lính Mỹ trong chiến tranh Việt Nam ngước mắt lên trời thầm hỏi: "I want to know, have you ever seen the rain"? và ở nơi nước Mỹ phồn thịnh kia, có bao nhiêu thanh niên gọi nhau về vùng San Francisco nắng ấm? Nhiều năm trôi qua, người Mỹ đã dám nhìn lại chân dung chính họ trong một cuộc chiến đã nổi tiếng của thế kỷ 20, có lẽ vì thế mà họ đã làm được những bộ phim về chiến tranh Việt Nam rất tuyệt, dù rằng chẳng biết mỗi lần xem lại những thước phim ấy, những cơn mưa rừng nhiệt đới có còn ướt sũng cõi lòng họ hay không.
Thái An
Theo: Thanh niên tuần san