Cái nắng mùa khô Tây Nguyên chưa thôi gắt lúc sắp ngả chiều. Vậy mà khi đặt chân lên con dốc xuống bến nước buôn Sah B, xã Ea Tul, đã nghe không gian mát rượi ngập tràn trong mầu xanh cây lá, tiếng nước chảy róc rách và tiếng ríu rít nói cười...
Rừng sinh thái Tây Nguyên
Bến nước nơi đây nổi tiếng đẹp nguyên sơ, mạch nguồn tốt, lại gắn liền sự tích người anh hùng Đăm Di (trong sử thi Đăm Di) hò hẹn người yêu còn để lại vết chân trên những phiến đá lớn thẫm xanh huyền thoại. Mấy cô gái gùi những gùi đầy chai nhựa đựng nước suối trong vắt đi lên, gương mặt rạng rỡ. Khi được hỏi, cô gái trẻ tên Ju-in cho biết, nhiều nhà trong buôn cũng có giếng đào, thường dùng tắm giặt, nấu ăn. Nhưng nước uống hằng ngày mọi người vẫn xuống bến lấy, vừa mát ngọt, vừa không phải đun nấu. Trong lòng thung rợp mát, từ những ống bương cắm vào vách đá cây cối rậm rì, nước tuôn dào dạt. Mấy đứa trẻ tồng ngồng vừa tắm vừa nô đùa. Một vài người giặt giũ, lấy nước chuyện trò rổn rảng. Chị H'Hoa, nguyên Chủ tịch UBND xã Ea Tul bảo, giờ này bến còn vắng, phải đến cuối chiều mới đông vì mọi người đi làm về thường ra tắm giặt, lấy nước.
Ngày nào cũng vậy, sáng sớm và chiều tối đây là nơi bà con đến sinh hoạt, gặp gỡ, giao lưu. Những trò chuyện tâm tình, những trao đổi cách thức nuôi trồng, làm ăn hay cả răn dạy con cháu cũng diễn ra nơi này. Vì vậy, bến nước không chỉ là nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt, tưới tiêu quan trọng, mà còn là địa điểm sinh hoạt mang tính văn hóa, gắn bó cộng đồng đậm bản sắc người dân Tây Nguyên.
Chủ tịch UBND xã Ea Tul Nguyễn Công Văn không giấu niềm tự hào cho biết, bến nước buôn Sah B là một điển hình bến nước truyền thống của địa phương được đầu tư, gìn giữ. Xã đã xây dựng 100 m đường vào bến để thuận tiện việc đi lại. Vẻ đẹp nguyên sơ của bến nước cũng được phục hồi bằng việc tháo bỏ một số ống nhựa, sử dụng hoàn toàn ống bương, tre nứa. Đặc biệt, môi trường chung quanh được bảo tồn nguyên vẹn cây cối, đất rừng để nguồn nước dồi dào, không bị khô cạn.
Anh Phan Xuân Dũng, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Thể thao huyện Cư M'ga đưa chúng tôi ghé thăm nhà Ae Y Păng, chủ bến nước uy tín của buôn E Tlá, xã Ea Tul. Ngôi nhà dài truyền thống bằng gỗ mà gia đình ông Ae Y Păng đang ở, tuy cũ kỹ nhưng còn chắc chắn, do cha ông để lại có tuổi đời hơn 40 năm. Dù bên cạnh đã có một nhà xây vững chãi, đủ tiện nghi thì nhà dài vẫn là nơi sinh hoạt thường xuyên của gia đình. Ae Y Păng ngoài 50 tuổi, là chủ bến nước buôn E Tlá, xã Ea Tul đã năm năm.
Trước đây vị trí này thuộc về bố vợ ông, người có công tìm ra bến nước, sau khi bố vợ ông qua đời, ông tiếp tục đảm nhiệm. Ae Y Păng cho biết, trong buôn, cứ bốn, năm hộ mới có chung một giếng đào. Và bến nước vẫn là nguồn hỗ trợ, không thể thiếu, gắn bó với đời sống văn hóa, tâm linh của đồng bào ở quan niệm tôn thờ thần Nước và lễ cúng hằng năm.
Cúng bến nước là nghi lễ lớn, thiêng liêng của buôn làng. Cũng là dịp lễ hội đông vui sau những ngày tháng lao động vất vả. Chi phí cho một lễ cúng khoảng 15-20 triệu đồng, gồm hai tạ gạo, ba con heo, 15 chóe rượu cần.
Thời gian của cả lễ và hội chừng bốn, năm giờ đồng hồ. Sau khoảng một giờ làm lễ ngoài bến cúng thần Nước cầu mưa thuận gió hòa, không có tai ương dịch bệnh cho dân làng được an lành khỏe mạnh, sẽ đến lễ trong nhà dài cúng ông bà tổ tiên... Xong những nghi thức trang nghiêm ấy là liên hoan, sinh hoạt văn nghệ ở nhà cộng đồng buôn. Biểu diễn cồng chiêng, ayray, đinh năm, đinh tút, hát kứt...
Những bài hát cảm ơn Đảng, Nhà nước, giáo dục con cháu, về tình yêu... Hầu hết người hát tự ngẫu hứng sáng tác nên những lời ca rất tự nhiên, mộc mạc. "Là chủ bến nước, tôi tự thấy có những trọng trách thiêng liêng với cộng đồng. Và cả tự hào vì ở vị trí này, tiếng nói của mình cũng được mọi người tôn trọng trong nhiều công việc khác như khi góp ý giáo dục, chỉ bảo lớp thanh thiếu niên". Y Păng tâm sự.
Thời gian qua, do ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa, của nền văn minh công nghiệp cho nên không gian văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc bản địa bị thu hẹp và có nguy cơ mất dần như văn hóa nhà dài, lễ hội, cồng chiêng... Việc tổ chức các nghi lễ cộng đồng phần lớn phụ thuộc sự tham gia, đóng góp của người dân. Nhưng hiện nay điều này không còn duy trì được do điều kiện kinh tế khó khăn, bà con phần nhiều tập trung vào việc canh tác theo từng hộ gia đình cho nên không mấy quan tâm đến.
Những năm gần đây, tỉnh và ngành văn hóa Đắk Lắk có chủ trương cải tạo, phục dựng lại các bến nước và lễ cúng bến nước của đồng bào dân tộc nhằm giữ gìn, khai thác nguồn nước tự nhiên phục vụ sinh hoạt và bảo tồn một nghi lễ văn hóa truyền thống đặc sắc. Theo số liệu của Ban Dân tộc tỉnh Đác Lắc, khoảng từ năm 2004-2006, cả tỉnh mới chỉ có bốn bến nước được xây dựng, cải tạo một số hạng mục như xây bể lọc, bậc thang lên xuống, dọn dẹp vệ sinh, trồng thêm cây xanh... trị giá khoảng 200 triệu đồng mỗi công trình. Đó là ba bến nước ở huyện Cư M'ga, một bến nước ở huyện Krông Pac. Còn từ năm 2006 - 2010, đoàn khảo sát đã đi thực địa nhiều bến nước tại một số huyện. Song hai bến nước tiêu biểu được đề nghị cải tạo khôi phục theo chủ trương của UBND tỉnh là bến nước buôn Sah B, xã Ea Tul, huyện Cư M'ga và bến nước buôn Gram A, xã Cư Bao, thị xã Buôn Hồ với kinh phí dự kiến 1,3 tỷ đồng vẫn chỉ là... trên giấy. Nhìn chung, tất cả các công trình cải tạo bến nước lâu nay hoàn toàn từ huy động nguồn kinh phí địa phương.
Trong kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc của địa phương, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đaklak đưa ra một số giải pháp: đề nghị có sự can thiệp, hỗ trợ của các cấp chính quyền trong tuyên truyền vận động để dân làng hiểu biết, có ý thức trách nhiệm gìn giữ, bảo tồn các di sản văn hóa như việc sửa sang lại bến nước để dùng trong sinh hoạt cộng đồng; Nhà nước cần quan tâm, có chế độ, chính sách phù hợp để hỗ trợ kịp thời cho các nghệ nhân, người có thành tích xuất sắc trong việc tổ chức các nghi lễ cộng đồng buôn như chủ bến nước, thầy cúng, già làng, trưởng buôn nhằm bảo quản, gìn giữ môi trường và cảnh quan đầu nguồn... Có thể nói, việc phục dựng lễ cúng bến nước cùng một số nghi lễ, lễ hội có giá trị sẽ góp phần tích cực tuyên truyền, giáo dục ý thức cho đồng bào trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc, giữ gìn nguồn nước, bảo vệ sinh thái núi rừng Tây Nguyên.
Nguồn: Báo Nhân dân Điện tử
Top Ten Travel tổng hợp